‘Natuur en milieu’; die woorden worden vaak achteloos gebruikt. Wat is natuur eigenlijk? Ik laat me bij de beantwoording van deze vraag inspireren door natuurfilosoof Matthijs Schouten. En ik kom uit bij … de oorsprong van ons initiatief Discutafel.
Terminologie
Het woord ‘natuur’ is afgeleid van het Latijnse woord natura. Dat staat voor ’geboren worden’, ‘tot leven komen’, ‘ontstaan’. Dat brengt ons niet zo heel veel verder.
Het is jammer wanneer communicatie stopt doordat we vastlopen in terminologie. Misschien is het wel aardig je eens af te vragen wat zo’n begrip als natuurlijk tuinieren eigenlijk voor jóú inhoudt.
Matthijs Schouten over ‘natuur’
Iemand naar wie ik zelf graag luister als het over natuur gaat, is Matthijs Schouten. Deze ecoloog en filosoof werkt als strateeg bij Staatsbosbeheer. Hij was ook nog buitengewoon hoogleraar.
In de podcast ‘Onder mediadoctoren‘ van mei 2019 doet Matthijs Schouten uit de doeken hoe wij ons in de westerse wereld verhouden tot de natuur, en hoe mensen in niet-westerse landen dat doen.
‘Natuur ligt aan de basis van menselijk welzijn.’ Maar wij hier zijn natuur gaan beschouwen als een gebruiksobject.
Kijk eens naar de video met een fijn stukje natuurfilosofie. Duur: 06:06.
Het weten
In oktober 2018 woonde ik een lezing van Schouten bij. En zoals het een wetenschapper betaamt, ging hij behoorlijk diep de nuance in. Het aardige is dat hij de kunst verstaat het publiek te blijven boeien, ook met ‘taaie stof’.
Schouten benaderde in zijn lezing het begrip ‘natuur’ eerst vanuit de cognitie, het weten. Wat noem je natuur? En wat niet? Waar ligt de grens? Ik bedacht: de één vindt een gazon in zijn tuin natuur. Want het is groen en het leeft. En af en toe zie je er een insect of regenworm in rondscharrelen, of een merel. Voor de ander is een grasveld in de tuin juist kunstmatig. Hij denkt bij een natuurlijke tuin meer aan een bosje met bodembedekkers en kruidachtige planten.
Jeugd
Je begrip van natuur heeft ook te maken met de plek waar we zijn opgegroeid. De opvoeding die we hebben genoten.
Veel kinderen uit mijn huidige woonwijk hebben enkele stoeptegels voor de deur als speelplek. Het stadspark is in hun beleving groen, en misschien zelfs een beetje eng.
Ik was zo gelukkig om op te groeien in een omgeving die intussen tot nationaal park is gepromoveerd. Vanuit die ervaring moet een plek dus wel aan bijzondere eisen voldoen om door mij als ‘natuur’ te worden ervaren.
Relatie met natuur
De tweede dimensie gaat volgens Schouten over de relaties van de mens mét die natuur. Waar staan wij als mens tegenover ‘natura’?
Rangorde
Aristoteles heeft ons denken hierover richting gegeven. Hij stelde dat in de natuur het lagere het hogere ten dienste moet zijn. Dus er is iets wat laag staat in de rangorde, en iets wat hoger staat in de rangorde. En uiteindelijk is dat idee zo doorgeëvolueerd, dat de natuur ten dienste zou moeten staan van de mens. In diverse wereldgodsdiensten kwam daar de schepper nog boven te staan.
Is het goed om de mens los te zien van natuur? Persoonlijk denk ik van niet. Wij maken er onderdeel van uit.
Rentmeesterschap
Een andere denkwijze is die van de mens als rentmeester. Je kent de opvatting wel: we hebben de aarde niet geërfd van onze ouders, maar in bruikleen van onze kinderen.
Partnership
In andere visies zijn natuur en mens partners, gelijkwaardig. Schouten had in zijn lezing een anekdote over een mijnheer in Birma (Myanmar). Toen deze man in de stad een slang zag, doodde hij hem bewust niet. Hij hielp het dier met behulp van een stok de weg over, zodat het niet zou worden overreden. Uit respect. Soortgelijke voorbeelden zijn er ook uit de wereld van de oorspronkelijke bewoners van de huidige VS.
Oorsprong van Discutafel
We zijn gewend geweest om alles in te kaderen: dat is natuur en zo zit het. Zelf voel ik wel wat voor dat partnership.
Maar ieder heeft zijn eigen werkelijkheid. Met Matthijs Schouten vind ik eigenlijk dat we die definitiekwestie maar achter ons moeten laten. Laat maar los! Er is niet één opvatting over natuur. En dus ook niet over zoiets als natuurlijk tuinieren.
Laat ons dat niet ervan weerhouden om te doen wat wij vinden dat goed is. Met al die onduidelijkheid over het begrip ‘natuur’ moeten we het toch zien te rooien met elkaar. Het blijft goed om onze opvattingen te delen en erover in gesprek te blijven. Nieuwsgierig te zijn. Elkaar misschien iets te leren, of op zijn minst te inspireren. En dit nu …. is de oorsprong van het begrip ‘Discutafel’.
Foto bovenaan: bankje in tuin van (intussen voormalig) Capucijnenklooster in ‘s-Hertogenbosch, juni 2007.
